Edytujesz Parowozy Kriegslokomotive

{{Infobox tabor
|nazwa = Kriegslokomotive
|typ = parowóz towarowy / uniwersalny
|producent = zakłady na terenie III Rzeszy i okupowanej Europy (m.in. Borsig, Henschel, Schichau, Pafawag)
|lata produkcji = 1939–1945
|liczba wyprodukowanych = ponad 16 000 (łącznie wszystkich typów)
|rodzaj napędu = parowy
|układ osi = 1’E (BR52), 1’D (BR50ÜK), 1’E1’ (BR42)
|masa = 80–100 t (z tendrem)
|ciśnienie pary = 16 bar
|prędkość maksymalna = 80 km/h (w zależności od typu)
|przeznaczenie = transport wojskowy i towarowy
|operatorzy = [[Deutsche Reichsbahn]], PKP, ÖBB, SNCF, MAV, ČSD, BDŽ, koleje ZSRR
}}

'''Kriegslokomotive''' (z niem. „lokomotywy wojenne”) – uproszczone, masowo produkowane parowozy stworzone przez [[Deutsche Reichsbahn]] w czasie II wojny światowej. Projektowane z myślą o szybkim wytwarzaniu i działaniu w trudnych warunkach frontowych, często w prymitywnych warunkach eksploatacyjnych. Były kluczowym elementem logistyki III Rzeszy.

== Spis treści ==
# Geneza i koncepcja
# Typy lokomotyw Kriegslokomotive
# Konstrukcja i uproszczenia
# Produkcja i fabryki
# Dane techniczne
# Eksploatacja powojenna
# W Polsce
# Ciekawostki
# Zobacz też
# Bibliografia

== Geneza i koncepcja ==
Po wybuchu II wojny światowej, [[Deutsche Reichsbahn]] potrzebowała parowozów, które można było szybko i tanio produkować, z ograniczonym użyciem metali strategicznych, dostosowanych do frontowych warunków. Tak powstała koncepcja Kriegslokomotiven – „lokomotyw wojennych”.

Celami konstrukcyjnymi były:
* uproszczona budowa,
* ograniczenie użycia miedzi, aluminium i innych metali kolorowych,
* łatwość produkcji i napraw,
* możliwość eksploatacji w ekstremalnych warunkach – błoto, śnieg, słaba jakość wody,
* kompatybilność z torami 1435 mm i (częściowo) 1520 mm.

== Typy lokomotyw Kriegslokomotive ==
Wyróżniamy dwa główne rodzaje Kriegslokomotiven:

=== 1. Übergangskriegslokomotive (ÜK) – „lokomotywa przejściowa” ===
To przejściowe wersje pokojowych parowozów, z uproszczeniami.
* '''BR 50 ÜK''' – na bazie BR 50, ok. 3 000 sztuk,
* '''BR 44 ÜK''' – na bazie BR 44.

=== 2. Kriegslokomotive (pełne) ===
Konstrukcje całkowicie wojenne, zaprojektowane od podstaw:
* '''BR 52''' – najpopularniejsza lokomotywa w historii Europy (ok. 6 300 sztuk),
* '''BR 42''' – mocniejszy parowóz dla ciężkich ładunków (ok. 850 sztuk),
* '''BR 03.10 ÜK''' – szybkobieżny (rarytas),
* '''BR 06 ÜK''' – tylko prototypy.

== Konstrukcja i uproszczenia ==
Parowozy Kriegslokomotive miały wiele uproszczeń:
* brak osłon zewnętrznych, ograniczone wykończenie,
* stalowe zamiast miedzianych rur,
* uproszczona armatura i hamulce,
* mechanizmy smarowania ręczne,
* drewniane elementy kabiny maszynisty,
* w wielu przypadkach brak oświetlenia elektrycznego,
* tendry typu tubowagon (np. tendry 2'2'T30).

Ich wadą była mniejsza trwałość – planowano żywotność na ok. 5–10 lat, ale wiele z nich przetrwało znacznie dłużej.

== Produkcja i fabryki ==
Produkcję zlecano kilkunastu zakładom w III Rzeszy oraz okupowanej Europie. W tym:
* Henschel, Borsig, Schichau, Orenstein & Koppel,
* Grafenstaden (Francja), Wiener Lokomotivfabrik,
* Pafawag (Wrocław), Fablok (Chrzanów) – częściowo jako podwykonawcy.

W rekordowym okresie (1943–44) produkowano ponad 100 lokomotyw tygodniowo.

== Dane techniczne (na przykładzie BR 52) ==
* Układ osi: 1’E (czyli 2-10-0),
* Średnica kół napędnych: 1 400 mm,
* Długość z tendrem: ok. 22 m,
* Masa służbowa: 84 t,
* Masa z tendrem: ok. 120 t,
* Moc: ok. 1 200 KM,
* Prędkość maks.: 80 km/h,
* Ciśnienie kotła: 16 bar.

== Eksploatacja powojenna ==
Po 1945 roku parowozy Kriegslokomotive znalazły się w taborze wielu krajów:

* [[Polska]] – PKP seria Ty2 (BR52), Ty42 (BR42),
* [[ZSRR]] – seria TE (ТЭ), częściowo przebudowane na szeroki tor,
* [[Czechosłowacja]], [[Austria]], [[Węgry]], [[Rumunia]], [[Francja]], [[Norwegia]] – wszystkie użytkowały ex-kriegslokomotiven,
* [[Niemcy Wschodnie]] – DR używała do lat 70.,
* [[Niemcy Zachodnie]] – wycofanie w latach 60.

W Polsce Ty2 i Ty42 były podstawą parku towarowego aż do lat 80., szczególnie na Śląsku i Pomorzu.

== W Polsce ==
* PKP nadało ex-BR52 oznaczenie Ty2, a ex-BR42 – Ty42,
* W szczytowym okresie Polska miała ponad 1 500 tych lokomotyw,
* Używane w ruchu towarowym i wojskowym, szczególnie w wojskowych składach ewakuacyjnych,
* Do dziś zachowało się kilkadziesiąt sztuk jako eksponaty muzealne – m.in. w Wolsztynie, Skansenie Chabówka, Jaworzynie Śląskiej.

== Ciekawostki ==
* BR 52 to najliczniejszy typ lokomotywy parowej w Europie,
* Niemcy planowali uproszczone „Kriegs-Diesellok” i „Kriegs-E-Lok”, ale nigdy nie wyszły poza prototypy,
* Istniała wersja BR 52 z kondensatorem (BR 52K) – dla frontów bez dostępu do wody,
* Wiele Ty2 w Polsce zostało zmodernizowanych – m.in. z nową armaturą, kabiną zamkniętą i reflektorami.

== Zobacz też ==
* [[BR 52]]
* [[Ty2]]
* [[Deutsche Reichsbahn]]
* [[Parowozy w Polsce]]
* [[II wojna światowa – kolej]]
* [[Pafawag]]

== Bibliografia ==
* Alfred B. Gottwaldt – „Die Baureihe 52”  
* R. Dulemba – „Parowozy serii Ty2 i Ty42”  
* Deutsche Reichsbahn Dokumente 1942–45  
* Skansen Taboru w Chabówce – opisy jednostek  
* Wikipedia DE: „Kriegslokomotive”, „BR 52”, „ÜK-Ausführung”

== Przypisy ==
<references />