Dźwig kolejowy

Dźwig kolejowy

Dźwig kolejowy – specjalistyczne urządzenie dźwignicowe montowane na podwoziu kolejowym, przeznaczone do wykonywania prac związanych z podnoszeniem, przemieszczaniem i montażem ciężkich elementów infrastruktury kolejowej, takich jak szyny, rozjazdy, podkłady, słupy trakcyjne czy elementy konstrukcyjne mostów i wiaduktów. Dźwigi kolejowe są nieodzownym elementem wyposażenia technicznego przedsiębiorstw zajmujących się budową, modernizacją i utrzymaniem linii kolejowych.

Historia

Pierwsze dźwigi kolejowe pojawiły się w XIX wieku, równolegle z rozwojem kolei żelaznych w Europie i Ameryce Północnej. Początkowo były to proste konstrukcje mechaniczne, napędzane siłą mięśni ludzkich lub zwierząt, wyposażone w kołowroty i bloczki. Wraz z postępem technologicznym zaczęto stosować napęd parowy, a następnie hydrauliczny i elektryczny.

W Polsce dźwigi kolejowe zaczęły być wykorzystywane intensywnie w okresie międzywojennym, szczególnie podczas budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz rozbudowy sieci kolejowej. Po II wojnie światowej nastąpił dynamiczny rozwój techniki dźwigowej, a przedsiębiorstwa takie jak PKP Zakład Maszyn Torowych zaczęły produkować i eksploatować nowoczesne dźwigi kolejowe.

Budowa

Dźwig kolejowy składa się z kilku podstawowych elementów:

• Podwozie kolejowe – najczęściej w formie wagonu platformowego, przystosowanego do poruszania się po torach kolejowych. Może być wyposażone w własny napęd lub wymagać lokomotywy do przemieszczania.
• Wieża obrotowa – umożliwia obrót wysięgnika wokół osi pionowej, co pozwala na precyzyjne ustawienie ładunku.
• Wysięgnik – teleskopowy lub kratownicowy, służy do podnoszenia i przemieszczania ładunków. Może być wyposażony w hak, chwytak, elektromagnes lub inne narzędzia robocze.
• Mechanizm podnoszący – najczęściej hydrauliczny lub elektryczny, odpowiada za unoszenie i opuszczanie ładunku.
• Kabina operatora – miejsce sterowania dźwigiem, wyposażone w pulpity, joysticki, systemy bezpieczeństwa i komunikacji.

Parametry techniczne

Typowe parametry techniczne dźwigu kolejowego obejmują:

• Udźwig – od kilku do kilkudziesięciu ton, w zależności od modelu.
• Zasięg wysięgnika – od kilku do kilkunastu metrów.
• Prędkość obrotu wieży – regulowana, zależna od typu napędu.
• Prędkość jazdy – w przypadku dźwigów samojezdnych, do 60 km/h.
• Zasilanie – elektryczne (z sieci trakcyjnej lub generatora), hydrauliczne, spalinowe.

Zastosowanie

Dźwigi kolejowe znajdują zastosowanie w wielu obszarach działalności kolejowej:

• Budowa torowisk – podnoszenie i układanie szyn, podkładów, rozjazdów.
• Modernizacja linii kolejowych – wymiana elementów infrastruktury, montaż nowych urządzeń.
• Naprawy awaryjne – usuwanie skutków wykolejeń, podnoszenie wagonów i lokomotyw.
• Montaż konstrukcji inżynieryjnych – słupy trakcyjne, przęsła mostów, wiadukty.
• Załadunek i rozładunek – transport materiałów budowlanych, kontenerów, maszyn.

Typy dźwigów kolejowych

Wyróżnia się kilka podstawowych typów dźwigów kolejowych:

• Dźwigi samojezdne – posiadają własny napęd, mogą poruszać się po torach bez pomocy lokomotywy.
• Dźwigi stacjonarne – montowane na stałe w punktach przeładunkowych, np. w bazach torowych.
• Dźwigi mobilne – przewożone na platformach, montowane tymczasowo w miejscu prac.
• Dźwigi wielozadaniowe – wyposażone w wymienne narzędzia robocze, przystosowane do różnych zadań.

Przykłady modeli

W Polsce eksploatowane są m.in. następujące modele dźwigów kolejowych:

• DSK-100 – dźwig samojezdny o udźwigu 100 ton, produkowany przez ZREMB.
• PKP Dźwig 25t – klasyczny model wykorzystywany przez PKP do prac torowych.
• Kirow KRC 1200 – niemiecki dźwig kolejowy o dużym udźwigu i zasięgu, stosowany przy budowie mostów.

Bezpieczeństwo

Praca z dźwigiem kolejowym wymaga przestrzegania rygorystycznych zasad bezpieczeństwa:

• Szkolenie operatorów – tylko osoby z odpowiednimi uprawnieniami mogą obsługiwać dźwig.
• Regularne przeglądy techniczne – kontrola stanu technicznego urządzenia.
• Systemy zabezpieczeń – czujniki przeciążeniowe, blokady ruchu, sygnalizacja świetlna i dźwiękowa.
• Procedury awaryjne – plan działania w przypadku awarii lub zagrożenia.

Przepisy i normy

Dźwigi kolejowe podlegają przepisom Urzędu Dozoru Technicznego (UDT) oraz normom europejskim:

• PN-EN 15011 – norma dotycząca dźwigów kolejowych.
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury – określa zasady eksploatacji urządzeń dźwignicowych.
• Instrukcja PKP IET-1 – wewnętrzne przepisy dotyczące pracy dźwigów na torach.

Operatorzy i eksploatacja

Dźwigi kolejowe są eksploatowane przez:

• PKP PLK – główny zarządca infrastruktury kolejowej w Polsce.
• Firmy budowlane – specjalizujące się w budowie i modernizacji linii kolejowych.
• Zakłady torowe – posiadające własne zaplecze techniczne i sprzęt dźwigowy.

Ciekawostki

• Największy dźwig kolejowy w Europie – Kirow Multi Tasker KRC 1600 – ma udźwig 160 ton i zasięg 30 metrów.
• W Japonii stosuje się dźwigi kolejowe z napędem elektrycznym, zasilane z sieci trakcyjnej.
• W USA dźwigi kolejowe są wykorzystywane do podnoszenia całych lokomotyw po wykolejeniu.

Zobacz też

• Dźwig
• Żuraw (urządzenie dźwignicowe)
• Kolej
• Maszyny torowe
• Urząd Dozoru Technicznego

Bibliografia

• Ryszard Tuchliński, Żurawie przeładunkowe typu HDS, Warszawa: LIWONA, 2012.
• Witold Surowiak, Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich, tom Maszyny, Wydawnictwo Naukowe, 1973.
• Urząd Dozoru Technicznego – www.udt.gov.pl
• EHC Kraków – Historia dźwigów – www.ehc-krakow.pl