Sławków
Sławków – miasto w województwie śląskim, w powiecie będzińskim, położone na pograniczu Zagłębia Dąbrowskiego i historycznej Małopolski. Liczy około 7 tysięcy mieszkańców (stan na 2025 r.) i znane jest m.in. z jednego z najdalej na zachód wysuniętych terminali szerokotorowych w Europie – Euroterminalu Sławków. Miasto odgrywało istotną rolę w historii regionu, będąc niegdyś ważnym punktem handlowym na szlaku z Krakowa do Wrocławia.
Historia
Pierwsze wzmianki o Sławkowie pochodzą z dokumentów z połowy XIII wieku. Prawdopodobnie prawa miejskie miejscowość otrzymała przed 1280 rokiem. W średniowieczu Sławków był własnością biskupów krakowskich, co miało wpływ na rozwój miasta – zbudowano m.in. zamek biskupi (dziś w ruinie), kościół parafialny św. Jana Chrzciciela oraz brukowany rynek. Miasto korzystało z przywilejów handlowych i cechowych, choć jego rozwój był wielokrotnie hamowany przez pożary, wojny i zarazy.
W XVII wieku, w czasie potopu szwedzkiego, Sławków uległ zniszczeniu, a znaczenie miasta osłabło. W XVIII i XIX wieku, w wyniku rozbiorów, znalazł się w zaborze austriackim, a następnie Królestwie Polskim pod panowaniem rosyjskim. W XIX wieku pojawiła się kolej, co miało ogromny wpływ na dalszy rozwój miasta.
W okresie międzywojennym Sławków należał do województwa kieleckiego. Po II wojnie światowej, w wyniku decyzji administracyjnych PRL, przesunięto go w granice województwa katowickiego, co było kontrowersyjne ze względu na jego historyczne związki z Małopolską.
Kolej
Kolej w XIX i XX wieku
Pierwsza linia kolejowa dotarła do Sławkowa w 1885 roku – była to linia łącząca miejscowość z Dąbrową Górniczą oraz Olkuszem. Przez wiele dekad stacja Sławków była typową stacją regionalną obsługującą ruch pasażerski i towarowy, jednak dopiero powstanie tzw. Linii Hutniczej Szerokotorowej (LHS) zmieniło rolę miasta na kolejowej mapie Polski.
LHS i Euroterminal
LHS, czyli Linia Hutnicza Szerokotorowa, została zbudowana w latach 1976–1979 i łączy Sławków z granicą Ukrainy w Hrubieszowie. Jest to linia o rozstawie toru 1520 mm (tzw. szeroki tor, zgodny z normą byłego ZSRR), umożliwiająca transport towarów bez konieczności zmiany wagonów. Linia ta została zbudowana z myślą o eksporcie rudy żelaza z ZSRR do Huty Katowice i innych zakładów przemysłowych.
W Sławkowie znajduje się Euroterminal Sławków, który jest największym punktem przeładunkowym w zachodniej części Europy dla pociągów szerokotorowych. Terminal obsługuje nie tylko wagony LHS, ale także pociągi intermodalne, umożliwiając przeładunek kontenerów, rudy, węgla, drewna, zbóż i innych towarów. Terminal posiada połączenie z siecią normalnotorową PKP PLK oraz z drogami krajowymi.
W XXI wieku Euroterminal zyskał nowe znaczenie dzięki rozwojowi Nowego Jedwabnego Szlaku. Regularnie kursują tędy pociągi z i do Chin. W 2024 roku otwarto nową część terminalu z automatycznym systemem identyfikacji kontenerów i nowoczesnym zapleczem celnym.
Stacje i infrastruktura
W granicach miasta funkcjonują m.in. stacje i posterunki:
- Sławków LHS – główny punkt przeładunkowy na szerokim torze.
- Sławków Południowy – stacja normalnotorowa obsługująca ruch pasażerski.
- Sławków Zachodni – dawna bocznica przemysłowa, obecnie rozebrana.
- Sławków Euroterminal – punkt przeładunkowy z torami normalno- i szerokotorowymi.
Geografia i położenie
Sławków położony jest na wschodnim krańcu województwa śląskiego, na granicy z województwem małopolskim. Otoczony jest lasami, wzgórzami i terenami rolniczymi. Od północy graniczy z Błędowem (dzielnica Dąbrowy Górniczej), od południa z Bukownem i Olkuszem. Rzeka Biała Przemsza przepływa przez miasto, dzieląc je na dwie części.
Miasto leży w niecce śródleśnej, w pobliżu tzw. Garbu Olkuskiego. Występują tu gleby gliniaste, piaski, a także obszary pokopalniane. W okolicy działały dawniej kopalnie cynku i ołowiu, jednak działalność wydobywcza została wygaszona.
Gospodarka
Największym zakładem pracy jest Euroterminal, który zatrudnia setki osób i generuje ruch gospodarczy w regionie. Oprócz tego działają tu małe zakłady usługowe, składy budowlane oraz firmy logistyczne. W przeszłości miasto utrzymywało się również z rolnictwa, jednak obecnie ma ono marginalne znaczenie.
Na obrzeżach miasta zlokalizowana jest specjalna strefa gospodarcza z halami magazynowymi i przetwórniami. Coraz więcej inwestorów zagranicznych interesuje się możliwością rozwoju biznesu w Sławkowie ze względu na jego strategiczne położenie.
Transport
Sławków jest skomunikowany drogowo z Dąbrową Górniczą, Olkuszem i Bukownem. Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie 796 i 794, a niedaleko znajduje się droga krajowa nr 94. Dojazd do autostrady A4 i S1 zajmuje kilkanaście minut samochodem.
Transport publiczny zapewnia ZTM (Zarząd Transportu Metropolitalnego), który obsługuje linie autobusowe łączące miasto z Zagłębiem Dąbrowskim i Krakowem. Istnieje również połączenie kolejowe ze stacją Dąbrowa Górnicza i Olkusz. Sławków posiada własną stację PKP, obsługiwaną przez Koleje Śląskie.
Edukacja
W mieście znajduje się:
- Zespół Szkół im. Jana Pawła II – szkoła podstawowa i liceum ogólnokształcące,
- Miejska Biblioteka Publiczna,
- Przedszkole Miejskie nr 1,
- Niepubliczne przedszkola oraz żłobki,
- Centrum Edukacji Ekologicznej.
Miasto współpracuje z uczelniami wyższymi w Katowicach i Krakowie przy projektach edukacyjnych i ekologicznych.
Kultura i zabytki
Do najważniejszych zabytków Sławkowa należą:
- Kościół św. Jana Chrzciciela – gotycki, z XIV wieku, z barokowym wnętrzem,
- Zamek biskupi – ruiny zamku z XIII wieku, otwarte dla turystów,
- Rynek – zabytkowy układ urbanistyczny z kamienicami i ratuszem,
- Domy drewniane z XIX wieku przy ul. Starowiejskiej.
Działa tu Miejski Ośrodek Kultury organizujący koncerty, festyny i wystawy. Każdego roku odbywa się Jarmark Sławkowski – impreza o charakterze historyczno-folklorystycznym.
Sport i rekreacja
W mieście funkcjonuje klub sportowy MKS Sławków, który prowadzi sekcję piłki nożnej, siatkówki i lekkoatletyki. Boisko miejskie przeszło w 2021 roku gruntowną modernizację.
W pobliskich lasach i dolinach organizowane są biegi przełajowe, rajdy rowerowe i marsze nordic walking. Popularnością cieszy się również rekreacja nad Białą Przemszą – kajaki, wędkarstwo i spacery.
Mieszkańcy i życie społeczne
Sławków jest miastem spokojnym, o dużym udziale ludności starszej. Młodzież często dojeżdża do szkół w Dąbrowie Górniczej lub Krakowie. Działa kilka organizacji społecznych, w tym harcerstwo, kluby seniora, stowarzyszenia ekologiczne oraz ochotnicza straż pożarna.
Miasto słynie z wysokiego poziomu zaangażowania społecznego mieszkańców – lokalne referenda, debaty oraz akcje obywatelskie są tu częstym zjawiskiem.
Ciekawostki
- Sławków jest jednym z nielicznych miast w Polsce, gdzie obowiązuje oficjalna nazwa „miasto” mimo niewielkiej liczby ludności.
- Przez miasto przebiega granica dwóch diecezji – sosnowieckiej i katowickiej.
- Podczas budowy LHS w latach 70. XX wieku wyburzono część zabudowy przemysłowej, co do dziś budzi kontrowersje.
- W 2022 roku Sławków wygrał konkurs na „Eko-miasto roku” w kategorii gospodarki odpadami.
Przyszłość i rozwój
Władze miasta planują dalszy rozwój Euroterminalu, rozbudowę ścieżek rowerowych oraz rewitalizację starego rynku. Złożono wniosek o przywrócenie regularnych połączeń kolejowych z Krakowem i Katowicami.
Miasto stawia na zieloną transformację – planowane są inwestycje w fotowoltaikę, zbiorniki retencyjne oraz ekologiczny transport publiczny.
Zobacz też
Przypisy
<references />