Edytujesz Koleje przemysłowe w Polsce

{{copilot}}

'''Koleje przemysłowe w Polsce''' – sieć kolei wąskotorowych i normalnotorowych wykorzystywanych przez zakłady przemysłowe do transportu surowców, produktów oraz odpadów. Stanowiły istotny element infrastruktury przemysłowej od XIX wieku aż po schyłek XX wieku, a w niektórych przypadkach funkcjonują do dziś.

== Historia ==
=== Początki (XIX wiek) ===
Rozwój kolei przemysłowych w Polsce rozpoczął się w XIX wieku, głównie na terenach zaboru pruskiego i rosyjskiego. Pierwsze linie powstawały w kopalniach węgla, rud metali oraz w zakładach chemicznych. Koleje te miały na celu usprawnienie transportu wewnętrznego i połączenie zakładów z siecią kolei państwowych.

=== Okres międzywojenny ===
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, Polska odziedziczyła zróżnicowaną infrastrukturę kolejową. W okresie międzywojennym nastąpiła intensyfikacja budowy kolei przemysłowych, szczególnie w Centralnym Okręgu Przemysłowym. W tym czasie popularne były koleje wąskotorowe o rozstawie 600 mm i 750 mm.

=== PRL (1945–1989) ===
W okresie PRL-u kolej przemysłowa przeżywała swój rozkwit. Państwowe zakłady przemysłowe, takie jak huty, cukrownie, cementownie i kopalnie, posiadały rozbudowane sieci torów, bocznic i zakładów naprawczych. Koleje przemysłowe były często zasilane trakcją parową, a później spalinową i elektryczną.

=== Transformacja i upadek (po 1989) ===
Po 1989 roku, wraz z restrukturyzacją przemysłu i prywatyzacją zakładów, wiele kolei przemysłowych zostało zlikwidowanych. Zmniejszenie produkcji, zmiana technologii oraz rozwój transportu samochodowego przyczyniły się do ich marginalizacji.

== Typy kolei przemysłowych ==
=== Koleje kopalniane ===
Najbardziej rozpowszechnione były koleje obsługujące kopalnie węgla kamiennego, brunatnego oraz rud metali. Przykładem może być kolej przemysłowa Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów, która obsługuje transport urobku do elektrowni.

=== Koleje hutnicze ===
Huty żelaza i stali, takie jak Huta Katowice, posiadały własne systemy kolejowe do transportu surówki, koksu, złomu i gotowych wyrobów. Często wykorzystywano tu trakcję elektryczną ze względu na duże obciążenia.

=== Koleje cukrownicze ===
W Polsce funkcjonowało kilkadziesiąt cukrowni posiadających własne koleje wąskotorowe do transportu buraków cukrowych z pól do zakładów. Przykładem może być kolej cukrowni w Tucznie czy w Nakle nad Notecią.

=== Koleje cementowni ===
Cementownie, takie jak Cementownia "Warta" czy "Odra", wykorzystywały kolej do transportu wapienia, klinkieru i cementu. Często były to linie normalnotorowe z bocznicami do stacji PKP.

=== Koleje leśne ===
W rejonach Mazur, Bieszczad i Pomorza funkcjonowały koleje leśne, służące do transportu drewna. Najbardziej znana była Bieszczadzka Kolejka Leśna, która dziś funkcjonuje jako atrakcja turystyczna.

== Tabor ==
=== Lokomotywy ===
W kolejnictwie przemysłowym wykorzystywano różnorodne typy lokomotyw:
* Parowe – np. seria Px48, używana w cukrowniach i kopalniach.
* Spalinowe – np. Lxd2, Ls60, SM42.
* Elektryczne – np. EL2, EL3 w hutach i kopalniach.

=== Wagony ===
Wagony były dostosowane do specyfiki transportowanego ładunku:
* Platformy do transportu złomu i rur.
* Wagoniki do przewozu urobku w kopalniach.
* Cysterny do przewozu chemikaliów.
* Wagony samowyładowcze do transportu węgla i kruszywa.

== Infrastruktura ==
Koleje przemysłowe posiadały własne:
* Bocznice kolejowe.
* Warsztaty naprawcze.
* Lokomotywownie.
* Systemy sygnalizacji i sterowania ruchem.

== Znaczenie gospodarcze ==
Koleje przemysłowe były kluczowe dla funkcjonowania zakładów produkcyjnych. Umożliwiały szybki i tani transport dużych ilości surowców i produktów. Ich obecność wpływała na lokalny rozwój gospodarczy, zatrudnienie i urbanizację.

== Przykładowe zakłady z kolejami przemysłowymi ==
{| class="wikitable"
! Zakład !! Typ kolei !! Rozstaw toru !! Status
|-
| Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów || Kopalniana || 1435 mm || Czynna
|-
| Huta Katowice || Hutnicza || 1435 mm || Czynna
|-
| Cukrownia Tuczno || Cukrownicza || 750 mm || Zlikwidowana
|-
| Cementownia "Warta" || Cementowa || 1435 mm || Czynna
|-
| Bieszczadzka Kolejka Leśna || Leśna || 750 mm || Turystyczna
|}

== Dziedzictwo i ochrona ==
Wiele kolei przemysłowych zostało zlikwidowanych, jednak część z nich przekształcono w kolejki turystyczne lub muzea techniki. Przykłady:
* Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie.
* Zabytkowa kolejka w Rudach Raciborskich.
* Skansen kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej.

== Zobacz też ==
* [[Kolej wąskotorowa]]
* [[Transport przemysłowy w Polsce]]
* [[Historia kolei w Polsce]]
* [[Kolej leśna]]

== Bibliografia ==
* Janusz Fydrych, ''Koleje przemysłowe w Polsce'', Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 2002.
* Andrzej Mężyński, ''Koleje wąskotorowe cukrowni polskich'', Towarzystwo Przyjaciół Kolei, 1998.
* Archiwalne materiały PKP i zakładów przemysłowych.

[[Kategoria:Kolej w Polsce]]
[[Kategoria:Transport przemysłowy]]
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe]]

{{copilot}}