Tekst źródłowy strony ST44

'''ST44''' – seria ciężkich lokomotyw spalinowych produkcji radzieckiej, znana szerzej pod przydomkiem '''„Gagarin”'''. Lokomotywy te zostały zaprojektowane jako typ M62 i produkowane były w zakładach '''Ługańskich Zakładach Lokomotyw''' (ŁZŁ) w ZSRR od lat 60. XX wieku. Do Polski trafiły w liczbie ponad 1000 egzemplarzy, gdzie były eksploatowane przez PKP, a następnie przez wielu operatorów towarowych, w tym PKP Cargo, LHS i przewoźników prywatnych.

== Historia ==

=== Geneza i zamówienia ===
W latach 60. Polska pilnie potrzebowała nowoczesnych lokomotyw spalinowych o dużej mocy, zdolnych do prowadzenia ciężkich składów na liniach niezelektryfikowanych. Brak rodzimej konstrukcji tej klasy spowodował, że władze PRL zwróciły się do ZSRR o dostawy lokomotyw typu M62. W 1965 roku rozpoczęto dostawy do Polski – maszyny oznaczono serią '''ST44''' (od: Spalinowa Towarowa, o mocy powyżej 2000 KM).

=== Dostawy do Polski ===
Między 1965 a 1988 rokiem do Polski dostarczono łącznie **1110 sztuk** lokomotyw ST44. Były one rozlokowane po całej sieci PKP, zwłaszcza w północno-wschodnich regionach kraju, ale także na Śląsku, Pomorzu, Lubelszczyźnie i Mazowszu.

Po przemianach ustrojowych część lokomotyw została sprzedana operatorom prywatnym, a część zezłomowana. Obecnie wiele sztuk przeszło modernizacje, jednak wciąż można spotkać egzemplarze w oryginalnym stanie.

== Charakterystyka techniczna ==

* '''Typ konstrukcyjny:''' M62 (ros. М62)
* '''Producent:''' Ługańskie Zakłady Lokomotyw (ZSRR)
* '''Lata produkcji:''' 1965–1988
* '''Układ osi:''' Co′Co′
* '''Długość:''' 17 550 mm
* '''Masa własna:''' 116 t
* '''Prędkość maksymalna:''' 100 km/h
* '''Silnik:''' 14D40 – 12-cylindrowy, dwusuwowy diesel
* '''Moc silnika:''' 1470 kW (ok. 2000 KM)
* '''Przeniesienie napędu:''' elektryczne (generator + silniki trakcyjne)
* '''Rozstaw osi:''' 2 × 1435 mm
* '''Pojemność zbiornika paliwa:''' 6000 litrów

=== Osiągi i eksploatacja ===

ST44 to maszyna przeznaczona do przewozów ciężkich – głównie węglarek, cystern i składów surowców. Dzięki układowi Co′Co′ i dużemu momentowi obrotowemu doskonale radziła sobie na trudnych profilowo liniach, np. w Bieszczadach czy na Pomorzu.

Minusem była natomiast:
* hałaśliwość,
* ogromne zużycie paliwa,
* silna emisja spalin i dymu (zwłaszcza przy rozruchu),
* niska kultura pracy w kabinie maszynisty (brak wygłuszenia, wibracje).

== Przydomek "Gagarin" ==

Nazwa '''„Gagarin”''' wzięła się od radzieckiego pochodzenia lokomotyw oraz ich charakterystycznego wyglądu – masywna, zaokrąglona sylwetka przypominała ówczesne statki kosmiczne. W dodatku seria trafiła do Polski w czasie fascynacji lotami kosmicznymi i pierwszymi lotami Jurija Gagarina.

Przydomek ten przyjął się powszechnie w środowisku kolejarskim i do dziś funkcjonuje jako potoczne określenie ST44.

== Rozmieszczenie i zastosowanie ==

W czasach świetności ST44 można było spotkać niemal w każdej większej lokomotywowni PKP. Stacjonowały m.in. w:
* Białymstoku,
* Ełku,
* Lublinie,
* Zamościu,
* Węglińcu,
* Tarnowskich Górach,
* Rybniku,
* Sędziszowie,
* Poznaniu Franowie.

Eksploatowano je na wielu liniach niezelektryfikowanych, a także na liniach towarowych i w pracach manewrowych. W ruchu pasażerskim były używane rzadko, głównie w trudnych terenach (np. Bieszczady).

== Modernizacje ==

Z upływem czasu wiele lokomotyw ST44 poddano modernizacji, mającej na celu zmniejszenie hałasu, emisji i poprawę komfortu obsługi.

Najważniejsze modernizacje:
* '''ST44-12xx (PKP Cargo)''' – wymiana silnika 14D40 na amerykański silnik Caterpillar lub MTU, nowa aparatura elektroniczna, kabina maszynisty z klimatyzacją i ekranami LCD.
* '''ST40s (LHS)''' – głęboka modernizacja z nową kabiną, nowym układem sterowania i silnikiem MTU – dostosowana do specyfiki LHS.
* '''3E/1M62UM (Ukraina)''' – wariant eksportowy zmodernizowany przez zakłady na Ukrainie z wymianą większości zespołów napędowych.

Dzięki tym zabiegom „Gagariny” mogły pozostać w eksploatacji, mimo że ich oryginalne wersje były już mocno wyeksploatowane.

== Wersje eksportowe i pokrewne ==

M62, czyli pierwowzór ST44, był eksportowany do wielu krajów:
* Węgry (seria M62),
* NRD (BR 120),
* Czechosłowacja (T679),
* Mongolia,
* Kuba (jako „Kolonel”),
* Korea Północna.

Wersje różniły się szczegółami wyposażenia, malowaniem, a także numeracją.

== ST44 w PKP LHS ==

LHS przez wiele lat używała klasycznych ST44 do prowadzenia pociągów szerokotorowych. Z uwagi na długość trasy (395 km) i duże masy składów, lokomotywy te pracowały w układach wielokrotnych – zwykle po 2–3 jednostki jednocześnie.

Od 2010 roku LHS systematycznie wycofuje oryginalne ST44 i zastępuje je zmodernizowanymi ST40s.

== ST44 w kulturze i modelarstwie ==

„Gagarin” stał się ikoną polskiej kolei – rozpoznawalny z daleka dzięki ryczącemu silnikowi i kłębowi dymu przy ruszaniu. Pojawia się w książkach, filmach, grach (m.in. „Trainz”, „Train Simulator”, „SimRail”) i na licznych fotografiach kolejowych.

W modelarstwie H0 i TT ST44 doczekała się licznych wydań, m.in. od firm PIKO, Roco, Tillig i Kuehn. Modele przedstawiają zarówno klasyczne wersje radzieckie, jak i zmodernizowane polskie.

== Ciekawostki ==

* Pierwsze egzemplarze ST44 miały oznaczenia w języku rosyjskim (cyrylica), które potem zastępowano tabliczkami PKP.
* Silnik 14D40 to dwusuwowy diesel – unikat wśród europejskich lokomotyw.
* Dźwięk startującego ST44 bywa porównywany do startu samolotu Tu-154 😉.
* W wielu regionach ST44 pracowały „na wdechu” – bez tłumika, co pogarszało warunki pracy.
* W 2020 roku ostatni niezmodernizowany ST44 w malowaniu PKP Cargo zakończył służbę w Zamościu.

== Galeria ==
[[Plik:ST44-1102 Zamość.jpg|thumb|ST44-1102 na stacji Zamość Bortatycze LHS]]
[[Plik:ST44-1217 PKP Cargo.jpg|thumb|Zmodernizowany ST44 w barwach PKP Cargo]]
[[Plik:ST44-199 manewry.jpg|thumb|ST44 podczas manewrów w Żurawicy]]

== Zobacz też ==
* [[LHS]]
* [[PKP Cargo]]
* [[ST40s]]
* [[M62 (lokomotywa)]]
* [[TEM2]]
* [[SimRail]]

== Przypisy ==
<references />

== Linki zewnętrzne ==
* [https://pl.wikipedia.org/wiki/ST44 Wikipedia – ST44]
* [https://lhs.com.pl Linia Hutnicza Szerokotorowa – tabor]
* [https://ilostan.forumkolejowe.pl iLOSTAN – lista lokomotyw ST44]
* [https://kolej.org.pl Forum kolejowe o ST44]