ST44
ST44 – seria ciężkich lokomotyw spalinowych produkcji radzieckiej, znana szerzej pod przydomkiem „Gagarin”. Lokomotywy te zostały zaprojektowane jako typ M62 i produkowane były w zakładach Ługańskich Zakładach Lokomotyw (ŁZŁ) w ZSRR od lat 60. XX wieku. Do Polski trafiły w liczbie ponad 1000 egzemplarzy, gdzie były eksploatowane przez PKP, a następnie przez wielu operatorów towarowych, w tym PKP Cargo, LHS i przewoźników prywatnych.
Historia[edytuj]
Geneza i zamówienia[edytuj]
W latach 60. Polska pilnie potrzebowała nowoczesnych lokomotyw spalinowych o dużej mocy, zdolnych do prowadzenia ciężkich składów na liniach niezelektryfikowanych. Brak rodzimej konstrukcji tej klasy spowodował, że władze PRL zwróciły się do ZSRR o dostawy lokomotyw typu M62. W 1965 roku rozpoczęto dostawy do Polski – maszyny oznaczono serią ST44 (od: Spalinowa Towarowa, o mocy powyżej 2000 KM).
Dostawy do Polski[edytuj]
Między 1965 a 1988 rokiem do Polski dostarczono łącznie **1110 sztuk** lokomotyw ST44. Były one rozlokowane po całej sieci PKP, zwłaszcza w północno-wschodnich regionach kraju, ale także na Śląsku, Pomorzu, Lubelszczyźnie i Mazowszu.
Po przemianach ustrojowych część lokomotyw została sprzedana operatorom prywatnym, a część zezłomowana. Obecnie wiele sztuk przeszło modernizacje, jednak wciąż można spotkać egzemplarze w oryginalnym stanie.
Charakterystyka techniczna[edytuj]
- Typ konstrukcyjny: M62 (ros. М62)
- Producent: Ługańskie Zakłady Lokomotyw (ZSRR)
- Lata produkcji: 1965–1988
- Układ osi: Co′Co′
- Długość: 17 550 mm
- Masa własna: 116 t
- Prędkość maksymalna: 100 km/h
- Silnik: 14D40 – 12-cylindrowy, dwusuwowy diesel
- Moc silnika: 1470 kW (ok. 2000 KM)
- Przeniesienie napędu: elektryczne (generator + silniki trakcyjne)
- Rozstaw osi: 2 × 1435 mm
- Pojemność zbiornika paliwa: 6000 litrów
Osiągi i eksploatacja[edytuj]
ST44 to maszyna przeznaczona do przewozów ciężkich – głównie węglarek, cystern i składów surowców. Dzięki układowi Co′Co′ i dużemu momentowi obrotowemu doskonale radziła sobie na trudnych profilowo liniach, np. w Bieszczadach czy na Pomorzu.
Minusem była natomiast:
- hałaśliwość,
- ogromne zużycie paliwa,
- silna emisja spalin i dymu (zwłaszcza przy rozruchu),
- niska kultura pracy w kabinie maszynisty (brak wygłuszenia, wibracje).
Przydomek "Gagarin"[edytuj]
Nazwa „Gagarin” wzięła się od radzieckiego pochodzenia lokomotyw oraz ich charakterystycznego wyglądu – masywna, zaokrąglona sylwetka przypominała ówczesne statki kosmiczne. W dodatku seria trafiła do Polski w czasie fascynacji lotami kosmicznymi i pierwszymi lotami Jurija Gagarina.
Przydomek ten przyjął się powszechnie w środowisku kolejarskim i do dziś funkcjonuje jako potoczne określenie ST44.
Rozmieszczenie i zastosowanie[edytuj]
W czasach świetności ST44 można było spotkać niemal w każdej większej lokomotywowni PKP. Stacjonowały m.in. w:
- Białymstoku,
- Ełku,
- Lublinie,
- Zamościu,
- Węglińcu,
- Tarnowskich Górach,
- Rybniku,
- Sędziszowie,
- Poznaniu Franowie.
Eksploatowano je na wielu liniach niezelektryfikowanych, a także na liniach towarowych i w pracach manewrowych. W ruchu pasażerskim były używane rzadko, głównie w trudnych terenach (np. Bieszczady).
Modernizacje[edytuj]
Z upływem czasu wiele lokomotyw ST44 poddano modernizacji, mającej na celu zmniejszenie hałasu, emisji i poprawę komfortu obsługi.
Najważniejsze modernizacje:
- ST44-12xx (PKP Cargo) – wymiana silnika 14D40 na amerykański silnik Caterpillar lub MTU, nowa aparatura elektroniczna, kabina maszynisty z klimatyzacją i ekranami LCD.
- ST40s (LHS) – głęboka modernizacja z nową kabiną, nowym układem sterowania i silnikiem MTU – dostosowana do specyfiki LHS.
- 3E/1M62UM (Ukraina) – wariant eksportowy zmodernizowany przez zakłady na Ukrainie z wymianą większości zespołów napędowych.
Dzięki tym zabiegom „Gagariny” mogły pozostać w eksploatacji, mimo że ich oryginalne wersje były już mocno wyeksploatowane.
Wersje eksportowe i pokrewne[edytuj]
M62, czyli pierwowzór ST44, był eksportowany do wielu krajów:
- Węgry (seria M62),
- NRD (BR 120),
- Czechosłowacja (T679),
- Mongolia,
- Kuba (jako „Kolonel”),
- Korea Północna.
Wersje różniły się szczegółami wyposażenia, malowaniem, a także numeracją.
ST44 w PKP LHS[edytuj]
LHS przez wiele lat używała klasycznych ST44 do prowadzenia pociągów szerokotorowych. Z uwagi na długość trasy (395 km) i duże masy składów, lokomotywy te pracowały w układach wielokrotnych – zwykle po 2–3 jednostki jednocześnie.
Od 2010 roku LHS systematycznie wycofuje oryginalne ST44 i zastępuje je zmodernizowanymi ST40s.
ST44 w kulturze i modelarstwie[edytuj]
„Gagarin” stał się ikoną polskiej kolei – rozpoznawalny z daleka dzięki ryczącemu silnikowi i kłębowi dymu przy ruszaniu. Pojawia się w książkach, filmach, grach (m.in. „Trainz”, „Train Simulator”, „SimRail”) i na licznych fotografiach kolejowych.
W modelarstwie H0 i TT ST44 doczekała się licznych wydań, m.in. od firm PIKO, Roco, Tillig i Kuehn. Modele przedstawiają zarówno klasyczne wersje radzieckie, jak i zmodernizowane polskie.
Ciekawostki[edytuj]
- Pierwsze egzemplarze ST44 miały oznaczenia w języku rosyjskim (cyrylica), które potem zastępowano tabliczkami PKP.
- Silnik 14D40 to dwusuwowy diesel – unikat wśród europejskich lokomotyw.
- Dźwięk startującego ST44 bywa porównywany do startu samolotu Tu-154 😉.
- W wielu regionach ST44 pracowały „na wdechu” – bez tłumika, co pogarszało warunki pracy.
- W 2020 roku ostatni niezmodernizowany ST44 w malowaniu PKP Cargo zakończył służbę w Zamościu.
Galeria[edytuj]
Zobacz też[edytuj]
Przypisy[edytuj]
<references />