Edytujesz Ty2

{{Infobox Lokomotywa
|nazwa = Ty2
|grafika = Ty2-911 Jaworzyna Śląska.jpg
|opis grafiki = Ty2-911 w Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej
|typ = parowóz towarowy
|producent = Henschel, Schichau, Borsig, Berliner Maschinenbau, Krupp i inne
|lata produkcji = 1942–1945
|liczba wyprodukowanych = ponad 7000 (w tym ok. 1200 użytkowanych w Polsce)
|układ osi = 1′E h2
|rozstaw torów = 1435 mm
|masa służbowa = ok. 84 t
|długość = 22,975 m
|średnica cylindrów = 600 mm
|skok tłoka = 660 mm
|średnica kół napędowych = 1400 mm
|ciśnienie pary = 16 bar
|moc = ok. 1600 KM (1176 kW)
|prędkość maksymalna = 80 km/h
|tendrzak = nie
|lokomotywy bliźniacze = BR 52
}}

'''Ty2''' – seria niemieckich [[parowóz|parowozów]] towarowych, zbudowana w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] jako [[Kriegslokomotive]] typu [[DRB Class 52|BR 52]], przystosowana do produkcji masowej i uproszczonej eksploatacji na frontach wojennych. Po wojnie około 1200 egzemplarzy trafiło na inwentarz [[Polskie Koleje Państwowe|Polskich Kolei Państwowych]] (PKP), gdzie oznaczono je serią '''Ty2'''. Była to najliczniejsza seria parowozów towarowych eksploatowanych w Polsce.

== Historia ==
=== Geneza typu BR 52 ===
W drugiej połowie lat 30. [[Deutsche Reichsbahn]] eksploatowały nowoczesne, ciężkie parowozy towarowe serii [[BR 50]], jednak ich konstrukcja była kosztowna i nieodporna na trudne warunki eksploatacji. Po rozpoczęciu wojny w 1939 roku [[Ministerstwo Transportu Rzeszy]] (niem. ''Reichsverkehrsministerium'') uznało, że potrzeba parowozu prostszego, tańszego i szybszego w produkcji – przeznaczonego specjalnie na front wschodni i linie drugorzędne.

W 1942 roku zaprojektowano typ BR 52 jako „lokomotywę wojenną” (''Kriegslokomotive''). Miała być niezawodna, łatwa w naprawie i możliwa do produkcji w setkach egzemplarzy miesięcznie.

=== Produkcja ===
W latach 1942–1945 zbudowano ponad 6300 lokomotyw BR 52, a z wariantami pochodnymi nawet ponad 7000. W produkcję zaangażowano kilkadziesiąt zakładów, w tym m.in.:
* Henschel (Kassel),
* Borsig (Berlin),
* Schichau (Elbląg),
* Maschinenbau Kiel,
* Floridsdorf (Austria),
* Lokomotywownie rumuńskie i węgierskie.

W ramach tzw. "produkcji totalnej" wykorzystywano także zakłady przemysłowe w krajach okupowanych, m.in. w Polsce. Lokomotywy były dostarczane bez ozdobników, malowane czarną farbą, z minimum wyposażenia, często bez hamulców zespolonych.

=== Losy powojenne ===
Po zakończeniu wojny wiele lokomotyw BR 52 pozostało w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Na terenie Polski znalazło się ok. 1200 egzemplarzy, które z czasem włączono do eksploatacji PKP pod oznaczeniem Ty2. Dodatkowo kilka maszyn o zmodernizowanej konstrukcji z serii BR 42 i BR 50 również zostało wpisanych jako Ty2 lub Ty42.

== Charakterystyka techniczna ==
=== Budowa ogólna ===
Ty2 to klasyczny, pięcioosiowy parowóz towarowy o układzie osi 1′E (oznaczenie amerykańskie: 2-10-0). Nie posiadał osi tocznej z tyłu, co oznaczało większe obciążenie osi skrajnych, ale upraszczało konstrukcję. Kocioł parowy miał ciśnienie robocze 16 atm i napędzał dwa cylindry zewnętrzne.

Parowóz był sprzężony z tzw. ''Wannentenderem'' – tendrem wannowym o dużej pojemności wody (30 m³) i węgla (10 ton). Charakterystyczną cechą były: kwadratowe kształty elementów, brak osłon oraz zastosowanie tańszych materiałów.

=== Uproszczenia wojenne ===
W porównaniu z BR 50, BR 52 / Ty2 miały wiele uproszczeń:
* cieńsze blachy kotła,
* spawane, nie nitowane elementy,
* uproszczone zawory i smarowanie,
* brak izolacji termicznej niektórych elementów,
* redukcja liczby zaworów, przewodów, lamp.

Te zabiegi obniżyły trwałość i komfort, ale znacznie przyspieszyły produkcję. Mimo uproszczeń, Ty2 okazały się konstrukcjami niezwykle trwałymi i dobrze przystosowanymi do warunków polskich.

=== Parametry techniczne ===
* Masa parowozu: 84 t
* Masa z tendrem: 143 t
* Długość z tendrem: 22,975 m
* Prędkość maksymalna: 80 km/h
* Średnica kół napędnych: 1400 mm
* Zużycie węgla: ok. 14 kg/km
* Zużycie wody: ok. 30–35 l/km

== Eksploatacja na PKP ==
=== Lata powojenne ===
Po 1945 roku Ty2 stanowiły trzon parowozów towarowych PKP. Ze względu na niezawodność i prostotę były masowo kierowane do lokomotywowni na terenie całej Polski. Służyły na wszystkich liniach: głównych, bocznych, nawet górskich (np. linia przez Kudowę-Zdrój).

W latach 50. stanowiły ok. 40% wszystkich parowozów towarowych PKP. Przydzielano je do większości MD (miejscowości lokomotywowych) – m.in. Wrocław, Skarżysko, Białystok, Iława, Tarnowskie Góry, Poznań, Gdynia.

=== Modernizacje ===
W latach 60. i 70. wiele Ty2 przeszło remonty kapitalne:
* instalacja tłumików iskrzenia,
* wymiana rusztu,
* dodanie hamulca zespolonego,
* modernizacja kabiny maszynisty (z ogrzewaniem i oświetleniem),
* niekiedy wymiana tendra na typ 27D.

Niektóre jednostki wyposażono w układ podgrzewania wody, hamulec przeciwpoślizgowy lub smarownice mechaniczne. Jednak większe zmiany zarezerwowano dla serii [[Ty43]] i [[Ty51]].

=== Wycofanie ===
W latach 80. parowozy były stopniowo wycofywane. Ostatnie linie obsługiwane planowo przez Ty2 znajdowały się m.in. w woj. lubelskim i podlaskim. W niektórych MD – np. Wolsztyn – służyły aż do lat 90.

== Porównanie z innymi parowozami ==
{| class="wikitable"
! Typ !! Moc (KM) !! Średnica kół !! Prędkość max !! Okres produkcji
|-
| Ty2 || 1600 || 1400 mm || 80 km/h || 1942–1945
|-
| Ty45 || 1800 || 1450 mm || 85 km/h || 1946–1950
|-
| Ty51 || 2000 || 1500 mm || 80 km/h || 1953–1958
|}

Ty2 były słabsze niż Ty51, ale bardziej niezawodne i prostsze. Produkcja ich była wielokrotnie tańsza.

== Zachowane egzemplarze ==
W Polsce zachowało się kilkadziesiąt egzemplarzy Ty2, z czego część nadal jest sprawna. Najbardziej znane:
* '''Ty2-911''' – Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej (sprawny),
* '''Ty2-953''' – Wolsztyn (używany w pociągach retro),
* '''Ty2-6690''' – skansen Chabówka,
* '''Ty2-702''' – Gdynia Główna (pomnik),
* '''Ty2-37''' – Kraków Płaszów (pomnik),
* inne w Żninie, Kościerzynie, Ełku, Poznaniu.

W Niemczech i Austrii również zachowano wiele BR 52, z czego kilka sprawnych.

== Ciekawostki ==
* Na bazie Ty2 budowano wersje wąskotorowe na Kaukaz.
* Lokomotywy Ty2 brały udział w filmach, m.in. „Czterej pancerni i pies” oraz „Stawka większa niż życie”.
* Do dziś można spotkać repliki BR 52 w Niemczech, malowane na historyczne barwy.
* Oznaczenie „Ty2” nie było stosowane w Niemczech – to systematyka PKP.

== Zobacz też ==
* [[Parowozy PKP]]
* [[BR 52]]
* [[Ty45]]
* [[Ty51]]
* [[Kriegslokomotive]]

== Przypisy ==
<references/>

== Bibliografia ==
* Pokropiński, Bogdan: „Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej”, WKiŁ, Warszawa 2005.
* Terczyński, Paweł: „Atlas parowozów”, Poznań 1997.
* Durrant, A.E.: „The Steam Locomotives of Eastern Europe”, Ian Allan Ltd.
* J. Kamiński: „Parowozy wojenne – niemiecka produkcja lat 1942–45”, Przegląd Kolejowy, 2001.
* Archiwum PKP – inwentarze z lat 1946–1985.