Parowozy Kriegslokomotive

Kriegslokomotive

Typ pojazdu	parowóz towarowy / uniwersalny
Producent	zakłady na terenie III Rzeszy i okupowanej Europy (m.in. Borsig, Henschel, Schichau, Pafawag)
Lata produkcji	1939–1945
Liczba wyprodukowanych	–
Układ osi	1’E (BR52), 1’D (BR50ÜK), 1’E1’ (BR42)
Masa własna	80–100 t (z tendrem)
Długość pojazdu	–
Moc ciągła	–
Prędkość maksymalna	–
Napięcie zasilania	–
Służba	–
Użytkownicy	–
Inne oznaczenia	–

Kriegslokomotive (z niem. „lokomotywy wojenne”) – uproszczone, masowo produkowane parowozy stworzone przez Deutsche Reichsbahn w czasie II wojny światowej. Projektowane z myślą o szybkim wytwarzaniu i działaniu w trudnych warunkach frontowych, często w prymitywnych warunkach eksploatacyjnych. Były kluczowym elementem logistyki III Rzeszy.

Spis treści

1. Geneza i koncepcja
2. Typy lokomotyw Kriegslokomotive
3. Konstrukcja i uproszczenia
4. Produkcja i fabryki
5. Dane techniczne
6. Eksploatacja powojenna
7. W Polsce
8. Ciekawostki
9. Zobacz też
10. Bibliografia

Geneza i koncepcja

Po wybuchu II wojny światowej, Deutsche Reichsbahn potrzebowała parowozów, które można było szybko i tanio produkować, z ograniczonym użyciem metali strategicznych, dostosowanych do frontowych warunków. Tak powstała koncepcja Kriegslokomotiven – „lokomotyw wojennych”.

Celami konstrukcyjnymi były:

• uproszczona budowa,
• ograniczenie użycia miedzi, aluminium i innych metali kolorowych,
• łatwość produkcji i napraw,
• możliwość eksploatacji w ekstremalnych warunkach – błoto, śnieg, słaba jakość wody,
• kompatybilność z torami 1435 mm i (częściowo) 1520 mm.

Typy lokomotyw Kriegslokomotive

Wyróżniamy dwa główne rodzaje Kriegslokomotiven:

1. Übergangskriegslokomotive (ÜK) – „lokomotywa przejściowa”

To przejściowe wersje pokojowych parowozów, z uproszczeniami.

• BR 50 ÜK – na bazie BR 50, ok. 3 000 sztuk,
• BR 44 ÜK – na bazie BR 44.

2. Kriegslokomotive (pełne)

Konstrukcje całkowicie wojenne, zaprojektowane od podstaw:

• BR 52 – najpopularniejsza lokomotywa w historii Europy (ok. 6 300 sztuk),
• BR 42 – mocniejszy parowóz dla ciężkich ładunków (ok. 850 sztuk),
• BR 03.10 ÜK – szybkobieżny (rarytas),
• BR 06 ÜK – tylko prototypy.

Konstrukcja i uproszczenia

Parowozy Kriegslokomotive miały wiele uproszczeń:

• brak osłon zewnętrznych, ograniczone wykończenie,
• stalowe zamiast miedzianych rur,
• uproszczona armatura i hamulce,
• mechanizmy smarowania ręczne,
• drewniane elementy kabiny maszynisty,
• w wielu przypadkach brak oświetlenia elektrycznego,
• tendry typu tubowagon (np. tendry 2'2'T30).

Ich wadą była mniejsza trwałość – planowano żywotność na ok. 5–10 lat, ale wiele z nich przetrwało znacznie dłużej.

Produkcja i fabryki

Produkcję zlecano kilkunastu zakładom w III Rzeszy oraz okupowanej Europie. W tym:

• Henschel, Borsig, Schichau, Orenstein & Koppel,
• Grafenstaden (Francja), Wiener Lokomotivfabrik,
• Pafawag (Wrocław), Fablok (Chrzanów) – częściowo jako podwykonawcy.

W rekordowym okresie (1943–44) produkowano ponad 100 lokomotyw tygodniowo.

Dane techniczne (na przykładzie BR 52)

• Układ osi: 1’E (czyli 2-10-0),
• Średnica kół napędnych: 1 400 mm,
• Długość z tendrem: ok. 22 m,
• Masa służbowa: 84 t,
• Masa z tendrem: ok. 120 t,
• Moc: ok. 1 200 KM,
• Prędkość maks.: 80 km/h,
• Ciśnienie kotła: 16 bar.

Eksploatacja powojenna

Po 1945 roku parowozy Kriegslokomotive znalazły się w taborze wielu krajów:

• Polska – PKP seria Ty2 (BR52), Ty42 (BR42),
• ZSRR – seria TE (ТЭ), częściowo przebudowane na szeroki tor,
• Czechosłowacja, Austria, Węgry, Rumunia, Francja, Norwegia – wszystkie użytkowały ex-kriegslokomotiven,
• Niemcy Wschodnie – DR używała do lat 70.,
• Niemcy Zachodnie – wycofanie w latach 60.

W Polsce Ty2 i Ty42 były podstawą parku towarowego aż do lat 80., szczególnie na Śląsku i Pomorzu.

W Polsce

• PKP nadało ex-BR52 oznaczenie Ty2, a ex-BR42 – Ty42,
• W szczytowym okresie Polska miała ponad 1 500 tych lokomotyw,
• Używane w ruchu towarowym i wojskowym, szczególnie w wojskowych składach ewakuacyjnych,
• Do dziś zachowało się kilkadziesiąt sztuk jako eksponaty muzealne – m.in. w Wolsztynie, Skansenie Chabówka, Jaworzynie Śląskiej.

Ciekawostki

• BR 52 to najliczniejszy typ lokomotywy parowej w Europie,
• Niemcy planowali uproszczone „Kriegs-Diesellok” i „Kriegs-E-Lok”, ale nigdy nie wyszły poza prototypy,
• Istniała wersja BR 52 z kondensatorem (BR 52K) – dla frontów bez dostępu do wody,
• Wiele Ty2 w Polsce zostało zmodernizowanych – m.in. z nową armaturą, kabiną zamkniętą i reflektorami.

Zobacz też

• BR 52
• Ty2
• Deutsche Reichsbahn
• Parowozy w Polsce
• II wojna światowa – kolej
• Pafawag

Bibliografia

• Alfred B. Gottwaldt – „Die Baureihe 52”
• R. Dulemba – „Parowozy serii Ty2 i Ty42”
• Deutsche Reichsbahn Dokumente 1942–45
• Skansen Taboru w Chabówce – opisy jednostek
• Wikipedia DE: „Kriegslokomotive”, „BR 52”, „ÜK-Ausführung”

Przypisy

<references />