Deutsche Reichsbahn
Deutsche Reichsbahn (skrót: DR; tłum. Niemiecka Kolej Rzeszy) – państwowe przedsiębiorstwo kolejowe funkcjonujące na terenie Niemiec od 1920 roku. Powstała z połączenia kolei landowych w jedno przedsiębiorstwo narodowe po zakończeniu I wojny światowej. W okresie III Rzeszy stała się narzędziem logistyki wojennej i uczestniczyła w działaniach represyjnych. Po 1945 roku istniały dwie koleje pod tą samą nazwą: w NRD i RFN. Dopiero w 1994 nastąpiła ich faktyczna likwidacja i integracja w nowo utworzone Deutsche Bahn.
Historia[edytuj]
Powstanie (1919–1924)[edytuj]
Po zakończeniu I wojny światowej i upadku Cesarstwa Niemieckiego Niemcy znajdowały się w kryzysie gospodarczym i politycznym. Istniało wiele kolei regionalnych (np. Pruska Kolej Państwowa, Bawarska Kolej Państwowa), co utrudniało zarządzanie infrastrukturą.
W 1920 roku, na mocy ustawy o reformie kolei, utworzono Deutsche Reichseisenbahnen, a następnie przemianowano ją w 1924 na Deutsche Reichsbahn-Gesellschaft (DRG) – spółkę akcyjną, która zarządzała całą siecią kolejową w Niemczech w imieniu państwa.
Lata międzywojenne (1924–1933)[edytuj]
DRG była jedną z największych firm w Europie, zatrudniała ponad 1 milion osób, a sieć kolejowa miała długość ponad 60 tys. km. W tym okresie modernizowano infrastrukturę, wprowadzano elektryfikację i unifikację taboru. W 1933 roku przejęcie władzy przez NSDAP i Hitlera oznaczało stopniowe podporządkowanie kolei celom państwowym.
Czas III Rzeszy (1933–1945)[edytuj]
Po 1937 roku DR została znacjonalizowana i stała się urzędem państwowym. Kolej była w pełni podporządkowana aparatowi wojennemu III Rzeszy. Służyła do:
- masowego transportu wojsk i sprzętu,
- budowy linii strategicznych (np. linie szerokotorowe na Wschód),
- eksploatacji zasobów z krajów okupowanych,
- deportacji ludności cywilnej i Żydów do obozów koncentracyjnych (Züge ins Vernichtungslager).
DR odegrała kluczową rolę w logistyce wojennej, m.in. dzięki parowozom typu BR 52 oraz masowemu wykorzystaniu robocizny przymusowej przy obsłudze linii i naprawach torów.
Po II wojnie światowej (1945–1949)[edytuj]
Po klęsce Niemiec w 1945 r. sieć kolejowa była zniszczona w ponad 40%. Alianci podzielili Niemcy i także kolej:
- w **strefie radzieckiej** DR została odbudowana i zachowała nazwę,
- w **strefach zachodnich** utworzono w 1949 roku nową organizację: Deutsche Bundesbahn (DB).
W ten sposób od 1949 istniały **dwie różne koleje**:
- Deutsche Reichsbahn – NRD (do 1993),
- Deutsche Bundesbahn – RFN (do 1993).
Deutsche Reichsbahn w NRD[edytuj]
DR w NRD funkcjonowała jako kolej narodowa, obsługując całą sieć kolejową wschodnich Niemiec. Zachowała przedwojenną nazwę z przyczyn prawnych – miało to znaczenie międzynarodowe (np. obsługa Berlina Zachodniego).
Charakterystyka:
- państwowy charakter i centralne zarządzanie,
- stosowanie taboru zarówno niemieckiego, jak i radzieckiego (np. lokomotywy typu TE, TEM2),
- elektryfikacja wielu głównych linii,
- eksploatacja wielu typów parowozów aż do lat 80. (np. BR 01, BR 44, BR 52),
- modernizacja do serii z „.80” (np. BR 52.80 – modernizowane Kriegslokomotive).
DR była znana z wysokiej punktualności, tanich biletów i rozbudowanej sieci towarowej, ale też z silnej kontroli państwowej i związków z Stasi.
Deutsche Bundesbahn (DB) w RFN[edytuj]
Powstała w 1949 roku kolej RFN przyjęła nazwę Deutsche Bundesbahn. Mimo oddzielenia od DR, przejęła większość zachodnioniemieckiego taboru, infrastruktury i personelu.
Charakterystyka:
- silna automatyzacja i elektryfikacja,
- szybka eliminacja parowozów (ostatnie – 1977 r.),
- rozwój sieci ICE i nowoczesnych trakcji,
- programy standaryzacji wagonów i lokomotyw (np. BR 103, BR 110),
- współpraca z koleją francuską, szwajcarską i włoską.
Zjednoczenie Niemiec i Deutsche Bahn (1994)[edytuj]
Po zjednoczeniu Niemiec w 1990 r. oba systemy kolejowe wymagały połączenia. 1 stycznia 1994 utworzono zintegrowaną kolej państwową pod nazwą Deutsche Bahn AG, która połączyła DB i DR.
Było to jedno z największych przekształceń w historii europejskiego transportu.
Struktura organizacyjna[edytuj]
Deutsche Reichsbahn (do 1945) miała strukturę silnie scentralizowaną:
- centralne ministerstwo transportu (Reichsverkehrsministerium),
- regionalne dyrekcje kolejowe (Reichsbahndirektionen),
- urzędy kolejowe (Bahnhofsämter),
- drużyny trakcyjne, parowozownie (Bahnbetriebswerke).
Podobna struktura istniała także w NRD.
Tabor[edytuj]
DR zasłynęła z wielu serii lokomotyw i wagonów, zarówno przedwojennych, jak i wojennych:
Lokomotywy parowe[edytuj]
- BR 01 – parowóz ekspresowy,
- BR 44 – parowóz towarowy,
- BR 50 – uniwersalny parowóz,
- BR 52 – parowóz wojenny (Kriegslokomotive),
- BR 38, BR 86, BR 23 – lokalne i osobowe.
Lokomotywy spalinowe[edytuj]
Lokomotywy elektryczne[edytuj]
Wagony i infrastruktura[edytuj]
- Wagony standardowe (Donnerbüchse, Rekowagen),
- Wagony sypialne, restauracyjne i sanitarne,
- Systemowe oznaczenia wagonów i klas,
- Linie szerokotorowe na Wschodzie (tor 1520 mm).
Ciekawostki[edytuj]
- Deutsche Reichsbahn była operatorem kolei w Berlinie Zachodnim aż do 1993 roku (nawet po stronie RFN!).
- BR 52 była najliczniejszą serią parowozów DR – ponad 6300 sztuk.
- DR w NRD uruchamiała pociągi specjalne dla Volksarmee i transportów węgla.
- Po 1989 DR miała problem z przestarzałą infrastrukturą i brakiem środków na modernizację.
- Wiele parowozów DR zachowało się w Polsce, Czechach, Serbii i na Węgrzech.
Zobacz też[edytuj]
Przypisy[edytuj]
<references/>
Bibliografia[edytuj]
- Durrant, A.E.: „The Steam Locomotives of Eastern Europe”, Ian Allan, 1990.
- Jansen, Olaf: „Die Deutsche Reichsbahn – Geschichte einer Staatsbahn”, Berlin, 2003.
- Pokropiński, Bogdan: „Parowozy produkcji niemieckiej na ziemiach polskich”, WKiŁ, 2004.
- Archiwa Bundesarchiv, Berlin – dokumenty DR i DRG z lat 1920–1945.