BR 52

}}

DRB Class 52
Typ	parowóz towarowy (Kriegslokomotive)
Producent	Henschel, Borsig, Schichau, Berliner Maschinenbau, Floridsdorf i inne
Lata produkcji	1942–1945
Liczba wyprodukowanych	ponad 6300 sztuk (łącznie ponad 7000 z odmianami)
Układ osi	1′E h2 (2-10-0)
Rozstaw torów	1435 mm
Długość	22,975 m
Masa służbowa	ok. 84 t
Średnica kół	1400 mm
Ciśnienie pary	16 bar
Moc	ok. 1600 KM
Prędkość max	80 km/h
Rodzaj paliwa
Typ tendra

BR 52 (niem. Baureihe 52, dosłownie „seria 52”) – niemiecka wojskowa seria parowozów towarowych typu Kriegslokomotive, zaprojektowana w czasie II wojny światowej dla Deutsche Reichsbahn (DRB). Lokomotywy te stanowiły uproszczoną wersję serii BR 50 i były przeznaczone do masowej produkcji oraz eksploatacji w trudnych warunkach wojennych, zwłaszcza na froncie wschodnim. Zbudowano ponad 6300 egzemplarzy, a z wersjami pochodnymi nawet ponad 7000, co czyni BR 52 jedną z najliczniej produkowanych serii parowozów w historii świata.

Historia

Tło i potrzeby wojenne

Na początku lat 40. niemieckie władze kolejowe i wojskowe dostrzegły ograniczenia w eksploatacji nowoczesnych, ale skomplikowanych i kosztownych parowozów, takich jak BR 50. W wyniku doświadczeń z kampanii wojennych (m.in. w Polsce i ZSRR), gdzie tabor narażony był na intensywne zużycie, braki paliwa i zaplecza technicznego, postanowiono opracować nową, uproszczoną lokomotywę.

Projekt miał spełniać wymagania frontowe:

• szybka i tania produkcja,
• prostota konstrukcji,
• łatwość napraw w terenie,
• odporność na mróz i błoto,
• możliwość jazdy na torach o gorszej jakości.

Zlecenie przygotowania konstrukcji otrzymał zespół inżyniera Richarda Wagnera z DRB, który wcześniej odpowiadał za BR 44 i BR 50.

Powstanie serii BR 52

W 1942 roku powstał projekt nowego typu Kriegslokomotive – oznaczonego jako BR 52. Zastosowano układ osi 1′E (2-10-0), dwa cylindry zewnętrzne, dużą powierzchnię parowania i ciśnienie 16 bar. Równocześnie uproszczono wszystkie możliwe elementy:

• zamiast mosiądzu i brązu – stal,
• zamiast nitowania – spawanie,
• rezygnacja z wielu zaworów pomocniczych,
• uproszczone smarowanie,
• minimalne wyposażenie kabiny.

Wszystko podporządkowano masowości produkcji i łatwości montażu. Dzięki temu czas produkcji jednej jednostki skrócono do kilkunastu dni.

Produkcja masowa

Produkcję BR 52 uruchomiono w kilkudziesięciu zakładach w Niemczech i krajach okupowanych:

• Henschel (Kassel),
• Borsig (Berlin),
• Schichau (Elbląg),
• Maschinenbau Kiel,
• Floridsdorf (Austria),
• Wiener Neustadt,
• zakłady rumuńskie i węgierskie.

W latach 1942–1945 wyprodukowano 6305 lokomotyw typu BR 52 oraz kilkaset lokomotyw pochodnych (BR 52 ÜK, BR 52 Kondenstender, BR 52 z systemem oparów i inne). Lokomotywy otrzymały różne numery i oznaczenia, często montowano je z części różnych fabryk.

Część parowozów powstawała także przy udziale robotników przymusowych i jeńców wojennych.

Konstrukcja

Ogólna budowa

BR 52 to parowóz towarowy o układzie osi 1′E (pięć osi napędnych), bez osi tocznej z tyłu. Cylindry pary rozmieszczone są zewnętrznie, a napęd przekazywany jest na trzecią oś napędową. Kocioł osiąga ciśnienie 16 bar i umożliwia rozwinięcie mocy ok. 1600 KM.

Układ biegowy został zaprojektowany z myślą o najniższych możliwych kosztach, ale jednocześnie umożliwiał prowadzenie składów towarowych o masie przekraczającej 1000 ton.

Zastosowano tender typu Wannentender (tender wannowy), który dzięki kształtowi był łatwiejszy do spawania i miał dużą pojemność.

Uproszczenia konstrukcyjne

Projekt BR 52 zakładał tzw. „produkcję totalną”:

• rezygnacja z ozdobników i osłon,
• spawane elementy kotła,
• skrócone tłoki,
• rezygnacja z zaworów przeciwwybuchowych,
• ograniczona izolacja cieplna,
• brak systemów grzewczych w kabinie.

Mimo tych uproszczeń, lokomotywy te wykazywały się dużą trwałością i funkcjonalnością. Umożliwiały pracę nawet przy temperaturach poniżej –40°C i na zdegradowanych szlakach wschodniego frontu.

Dane techniczne

• Układ osi: 1′E (2-10-0),
• Długość całkowita: 22,975 m,
• Średnica kół napędnych: 1400 mm,
• Średnica cylindrów: 600 mm,
• Skok tłoka: 660 mm,
• Ciśnienie w kotle: 16 atm,
• Powierzchnia ogrzewalna: 177 m²,
• Prędkość maksymalna: 80 km/h,
• Masa własna: ok. 84 t,
• Masa z tendrem: ok. 143 t,
• Zużycie węgla: ~15 kg/km,
• Zużycie wody: ~35 l/km.

Eksploatacja

Służba w czasie wojny

Parowozy BR 52 pracowały na wszystkich frontach i we wszystkich krajach pod kontrolą III Rzeszy. Używano ich do:

• transportu wojskowego,
• przewozów surowców,
• wywózek z terenów okupowanych,
• ewakuacji fabryk,
• często także do celów deportacyjnych (obozy koncentracyjne).

Lokomotywy kursowały na liniach kolejowych w Polsce, ZSRR, Rumunii, Norwegii, Francji, Grecji, Jugosławii i wielu innych krajach.

Po wojnie

Po 1945 roku BR 52 pozostały na terenach kilkunastu państw. Część z nich wróciła do Niemiec, ale większość została zatrzymana przez kolej narodowe:

• Polska – ok. 1200 sztuk jako Ty2 (i Ty42),
• ZSRR – kilkaset sztuk jako seria TE,
• Rumunia – seria 150,
• Czechosłowacja – jako 555.0,
• Węgry – seria 520,
• Austria – ÖBB serii 152,
• Jugosławia – JDŽ serii 33.

Nawet w latach 70. i 80. wiele tych lokomotyw pozostawało w czynnej służbie – szczególnie w krajach bloku wschodniego. Przystosowywano je do lokalnych warunków (np. montaż hamulców Westinghouse’a, zmiana tendrów).

W Niemczech Wschodnich (DR) część BR 52 przeszła modernizację i otrzymała oznaczenie BR 52.80 (z kotłem spawanym i nowym systemem parowania).

Zachowane egzemplarze

Do dzisiaj przetrwało ponad 100 egzemplarzy BR 52 w różnych muzeach, skansenach i prywatnych kolekcjach. W Niemczech, Austrii i Polsce niektóre są nadal sprawne i wykorzystywane w przejazdach historycznych.

Najbardziej znane egzemplarze:

• BR 52 4867 – czynna lokomotywa w Niemczech,
• BR 52 8131 – parowóz muzealny w Berlinie,
• BR 52 8001 – pierwszy egzemplarz z serii (muzeum),
• Ty2-911 – wersja polska w Jaworzynie Śląskiej (czynna),
• JDŽ 33-087 – Serbia, Belgrad,
• ČSD 555.0308 – Czechy (Nymburk).

Warianty i odmiany

• BR 52 ÜK – uproszczona wersja bez izolacji kotła,
• BR 52 Kondenstender – z tendrem skraplającym,
• BR 52 mit Kohlenstaubfeuerung – opalana pyłem węglowym,
• BR 52.80 – modernizowana wersja w NRD z nowym kotłem,
• BR 52 mit Ölfeuerung – zasilana olejem opałowym.

Porównanie z BR 50 i BR 42

Parametr	BR 50	BR 52	BR 42
Lata produkcji	1939–1943	1942–1945	1943–1945
Masa służbowa	88 t	84 t	96 t
Moc	1620 KM	1600 KM	1700 KM
Prędkość max	80 km/h	80 km/h	90 km/h
Zużycie paliwa	średnie	niskie	wysokie

BR 52 była najbardziej ekonomiczną wersją, ale BR 42 miała lepsze osiągi – była jednak droższa i mniej niezawodna.

Ciekawostki

• Nazwa „Kriegslokomotive” odnosi się do ich wojennego przeznaczenia.
• BR 52 były znane z głośnej pracy i charakterystycznego dźwięku pompy inżektorowej.
• Używano ich w scenach filmowych – m.in. w filmie „Lista Schindlera”.
• W niektórych krajach zachowały się do dziś w ruchu czynnym.
• Lokomotywy BR 52 były eksploatowane także w Egipcie i Syrii.

Zobacz też

• Ty2
• BR 50
• BR 42
• Parowozy Kriegslokomotive
• Deutsche Reichsbahn
• Parowozy w Polsce po 1945

Przypisy

<references/>

Bibliografia

• Durrant, A.E.: „The Steam Locomotives of Eastern Europe”, Ian Allan Ltd., 1990.
• Kalla-Bishop, P.M.: „Steam Locomotives of Germany”, David & Charles, 1971.
• Pokropiński, Bogdan: „Parowozy normalnotorowe produkcji niemieckiej”, WKiŁ, Warszawa 2003.
• Terczyński, Paweł: „Atlas parowozów wojennych”, Poznań 2001.
• Archiwa DRB i DR, 1942–1985.