Transport kolejowy w Polsce

Transport kolejowy w Polsce – jeden z głównych rodzajów transportu lądowego w kraju, mający ponad 180 lat historii. Obejmuje przewozy pasażerskie i towarowe realizowane przez sieć linii kolejowych o długości ponad 18 000 km. Polska kolej odegrała kluczową rolę w rozwoju przemysłu, urbanizacji i integracji terytorialnej.

Spis treści

1. Historia
2. Infrastruktura
3. Tabor
4. Przewoźnicy pasażerscy
5. Przewoźnicy towarowi
6. Modernizacja i inwestycje
7. Znaczenie gospodarcze
8. Problemy i wyzwania
9. Transport kolejowy w regionach
10. Ciekawostki
11. Zobacz też
12. Bibliografia

Historia

Okres zaborów

Pierwsza linia kolejowa na ziemiach polskich – Kolej Warszawsko-Wiedeńska – otwarta została w 1845 roku. W zaborze pruskim powstała m.in. Kolej Górnośląska, a w austriackim Kolej Galicyjska im. Karola Ludwika. Linie były budowane według różnych standardów, co utrudniało ich późniejszą integrację.

II Rzeczpospolita

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku rozpoczęto scalanie systemów kolejowych z trzech zaborów. Utworzono Polskie Koleje Państwowe, które stały się państwowym monopolistą. Prowadzono rozbudowę sieci i unifikację taboru.

Okupacja i PRL

W czasie II wojny światowej kolej odegrała rolę strategiczną, była wykorzystywana przez okupantów niemieckich do transportu wojsk, surowców i ludności cywilnej (także w celach eksterminacyjnych). Po wojnie rozpoczęto odbudowę. Lata 50.–70. to okres intensywnej elektryfikacji i rozwoju ciężkiego transportu kolejowego.

Okres transformacji po 1989 roku

Po 1989 roku doszło do restrukturyzacji kolei – z PKP wydzielono spółki zależne, m.in. PKP Cargo, PKP Intercity, PKP Polskie Linie Kolejowe. Rozpoczęto liberalizację rynku kolejowego i dopuszczono przewoźników prywatnych.

Infrastruktura

Długość linii kolejowych w Polsce wynosi ok. 18 400 km (stan na 2024), z czego ponad 60% jest zelektryfikowana. Sieć jest zarządzana przez PKP Polskie Linie Kolejowe.

Parametr	Wartość (2024)
Całkowita długość linii	18 442 km
Linie zelektryfikowane	11 690 km
Linie dwutorowe	ok. 7 000 km
Prędkość maksymalna dla pociągów pasażerskich	200 km/h (na CMK)
Stacje i przystanki	ponad 3 000

Najważniejszą linią w kraju jest Centralna Magistrala Kolejowa (CMK), umożliwiająca szybki ruch pociągów między Warszawą a Górnym Śląskiem. Trwają także prace nad Koleją Dużych Prędkości (KDP) w ramach projektu CPK.

Tabor

Polska posiada zróżnicowany tabor – zarówno nowoczesny, jak i przestarzały.

Tabor pasażerski

• Pendolino (ED250) – jedyne pociągi dużych prędkości (do 200 km/h).
• Flirt i Impuls – nowoczesne zespoły trakcyjne dla regionalnych i aglomeracyjnych przewozów.
• EN57 – najstarsze EZT-y wciąż w eksploatacji.
• Lokomotywy pasażerskie: EP09, EU07, SU160, EU44.

Tabor towarowy

• Lokomotywy elektryczne: ET22, ET41, E6ACT Griffin.
• Lokomotywy spalinowe: ST44, SM42, ST48.
• Wagony towarowe: platformy, węglarki, cysterny, kontenerowe.

Przewoźnicy pasażerscy

Największymi operatorami przewozów osobowych są:

• PKP Intercity – przewozy dalekobieżne, pociągi Express InterCity, InterCity, TLK.
• Polregio – przewozy regionalne w całej Polsce.
• Koleje Mazowieckie, Koleje Śląskie, Koleje Wielkopolskie, Łódzka Kolej Aglomeracyjna, SKM Trójmiasto, SKM Warszawa – operatorzy regionalni i aglomeracyjni.

Przewoźnicy towarowi

• PKP Cargo – największy przewoźnik towarowy w Polsce i jeden z największych w Europie.
• CTL Logistics, Lotos Kolej, DB Cargo Polska, Ecco Rail, Freightliner PL, PCC Intermodal – prywatni operatorzy obsługujący głównie transport surowców, kontenerów i paliw.

Modernizacja i inwestycje

W XXI wieku Polska intensywnie modernizuje infrastrukturę kolejową dzięki funduszom unijnym:

• Rewitalizacja linii lokalnych (np. linie nr 25, 33, 71),
• Budowa nowych przystanków (program Przystanek PKP),
• Modernizacja dworców kolejowych (np. Warszawa Główna, Kraków Główny),
• Budowa nowych połączeń i obwodnic kolejowych (Rail Baltica, linia nr 8, linia nr 7).

Trwają przygotowania do budowy linii KDP z Warszawy przez CPK do Łodzi i dalej do Wrocławia i Poznania.

Znaczenie gospodarcze

Transport kolejowy odpowiada za przewóz ponad 20% ładunków i ok. 8% pasażerów w Polsce. Jest szczególnie istotny dla:

• Przemysłu ciężkiego i wydobywczego (węgiel, kruszywa, stal),
• Eksportu i importu towarów przez porty morskie (Gdynia, Gdańsk, Szczecin),
• Komunikacji regionalnej w województwach z rozwiniętą siecią kolejową.

Problemy i wyzwania

Mimo postępu modernizacyjnego, kolej w Polsce boryka się z wieloma problemami:

• Zróżnicowana jakość linii,
• Niewystarczająca integracja taryf i rozkładów przewoźników,
• Utrzymujące się zapóźnienia w modernizacji linii lokalnych,
• Braki kadrowe (maszyniści, dyżurni ruchu),
• Konflikty między przewoźnikami a zarządcą infrastruktury (PLK).

Transport kolejowy w regionach

Niektóre województwa szczególnie inwestują w kolej:

• Mazowieckie – najgęstsza sieć połączeń aglomeracyjnych,
• Śląskie – rozwinięta sieć linii przemysłowych,
• Pomorskie – dobrze funkcjonująca SKM i PKM (Pomorska Kolej Metropolitalna),
• Małopolskie – integracja kolejowo-autobusowa i rozwój połączeń do mniejszych miejscowości.

Ciekawostki

• Najszybsza podróż pociągiem w Polsce to relacja Warszawa – Kraków przez CMK (2:15 h).
• Najdłuższy pociąg towarowy może mieć nawet 750 metrów.
• Lokomotywy ST44, zwane „Gagarinami”, pracują nieprzerwanie od ponad 50 lat.
• Polska posiada ponad 20 zabytkowych parowozowni – np. w Wolsztynie, Skierniewicach, Chabówce.

Zobacz też

• Polskie Koleje Państwowe
• PKP Cargo
• PKP Intercity
• PKP Polskie Linie Kolejowe
• Kolej w Polsce
• Historia kolei w Polsce

Bibliografia

• Urząd Transportu Kolejowego – raporty roczne
• PKP PLK – dokumenty strategiczne
• „Rynek Kolejowy” – miesięcznik branżowy
• Transport Publiczny – portal branżowy
• Krajowy Program Kolejowy (2021–2027)

Przypisy

<references />